Συνομιλώντας με τον Σοφοκλή

Σε πολλούς Έλληνες η τραγωδία «Αντιγόνη» του Σοφοκλή είναι κάποιο αρχαίο κείμενο που διδάχτηκαν —όπως διδάχτηκαν— στο σχολείο και από το οποίο δεν θυμούνται τίποτε απολύτως. Για κάποιους λειτουργεί υποβοηθητικά για τη μνήμη τους η ταινία της Βουγιουκλάκη που τους έμαθε το «Ἔρως ἀνίκατε μάχαν», χωρίς να καλοκαταλαβαίνουν τι ακριβώς σημαίνει αυτό και… μέχρι εκεί.

Για μένα όμως, που είχα την τύχη να έχω μια εξαιρετική φιλόλογο, το έργο αυτό σημαίνει πολύ περισσότερα. Και στη διάρκεια της ζωής μου πολύ συχνά οι στίχοι του μου μιλούν, μου εξηγούν, με παρηγορούν, μου δίνουν κουράγιο, μου θυμίζουν το σωστό και το λάθος.

Αυτές τις μέρες —και όλοι καταλαβαίνετε το γιατί— δύο κυρίως στίχοι φωτίζονται στο μυαλό και την ψυχή μου και δεν μπορώ να τιθασεύσω το επίμονο τριβέλισμα στο οποίο με υποβάλλουν, αν δεν τους βάλω στο χαρτί ή, έστω, στην οθόνη.

Η υπόθεση, λίγο ως πολύ, στους φίλους και τις φίλες είναι γνωστή: Τα δυο αδέλφια της Αντιγόνης αλληλοσκοτώνονται στην πολιορκία της Θήβας, καθώς ο ένας προσπαθεί να διατηρήσει την εξουσία του, ενώ ο άλλος διεκδικεί τη σειρά του. Η διάδοχη κατάσταση φέρνει στην εξουσία τον απολυταρχικό Κρέοντα, που με την πρώτη του διαταγή επιβάλλει την εν τιμή ταφή του αδελφού που υπερασπίστηκε την πόλη (και το θρόνο του), αλλά και την εγκατάλειψη του κουφαριού του άλλου αδελφού που, αποσιωπώντας τα κίνητρά του, τον χαρακτηρίζει προδότη, καθότι στράφηκε κατά της πόλης του. Η ποινή για την παραβίαση αυτής της διαταγής είναι ο θάνατος δια δημοσίου λιθοβολισμού. Για την Αντιγόνη, αντίθετα προς την αδελφή της Ισμήνη, δεν υπάρχει δίλημμα. Πρέπει να αποδίδονται οι νεκρικές τιμές σ’ όλους τους νεκρούς, γιατί αυτό ορίζει ο άγραφος νόμος, που είναι ισχυρότερος της όποιας ανθρώπινης εξουσίας.

Στη μάταιη προσπάθεια της αδελφής να τη μεταπείσει υπενθυμίζοντάς της το βαρύ τίμημα, εκείνη στο στίχο 72 απαντά:

καλόν μοι τοῦτο ποιούσῃ θανεῖν

(μου φαίνεται ωραίο να πεθάνω κάνοντας αυτό, δηλαδή το χρέος μου)

Όταν μετά την πράξη της συλλαμβάνεται και οδηγείται μπροστά στον Κρέοντα, ο Σοφοκλής δημιουργεί μια αριστουργηματική σκηνή, στην οποία συγκρούονται, μέσω των λόγων των δύο προσώπων, οι ιδέες και η στάση ζωής που το καθένα τους εκπροσωπεί. Εκεί λοιπόν, στο στίχο 523, η Αντιγόνη μεταξύ άλλων επιχειρημάτων δηλώνει:

Οὔτοι συνέχθειν ἔφυν, ἀλλά συμφιλεῖν

(δεν γεννήθηκα, δεν είναι στη φύση μου να μοιράζομαι το μίσος αλλά την αγάπη)

Οι συνειρμοί δικοί σας… 

Σημείωση: Οι ταινίες συμπληρώθηκαν χάρη στην ευγενική συμβολή της πάντα εύστοχης Άστριας