Σ’ ένα απόσπασμα από ένα άρθρο του σχολικού
εγχειριδίου σχετικά με τη γλώσσα της εξουσίας και τη γλώσσα της παιδείας και
της ελευθερίας υποστηρίζεται ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο εργαλείο επικοινωνίας.
Δεν απεικονίζει απλώς την πραγματικότητα, δεν εκφράζει απλώς τις κοινωνικές
συγκρούσεις. Γίνεται και η ίδια πεδίο αυτών των συγκρούσεων.
Η κυρίαρχη τάξη επιβάλλει τον δικό της τονισμό στο
περιεχόμενο των λέξεων και με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να τεντώνει ή να
συρρικνώνει, να αλλοιώνει ή να στρεβλώνει τα σημαινόμενα των λέξεων. Με τη
μαζική δε επανάληψη επιβάλλει και τη γενικευμένη χρήση των λέξεων με τη σημασία
που εκείνη επιθυμεί.
Επεμβαίνει έτσι και στον τρόπο της σκέψης μας.
Γιατί —είτε το θέλουμε είτε όχι— σκεφτόμαστε με τις λέξεις. Οπότε «μαθαίνουμε»
να σκεφτόμαστε —ή να μη σκεφτόμαστε— με τον τρόπο που υπηρετεί τους στόχους
της.
Ο Μπρεχτ έδειξε πολύ νωρίς το πώς μπορούμε ν’
αντισταθούμε σ’ αυτήν την επιβολή και να υπερασπιστούμε ή να κατακτήσουμε την ελευθερία
της σκέψης μας: με την αποδόμηση της γλώσσας της εξουσίας και την αποκάλυψη του
τι εννοεί και του πού αποσκοπεί.
 |
| Η φωτογραφία από εδώ |
Προσπαθώντας να το εξηγήσω αυτό στους εφήβους, μου
ήρθε στο μυαλό η ονομασία του πιο οικείου τους υπουργείου. Αφού τους υπενθύμισα
ότι η αρχική σημασία της λέξης «υπουργός» (και του λατινογενούς minister) είναι «υπηρέτης»,
ρώτησα τι φέρνει στο μυαλό τους ο όρος «υπουργείο παιδείας». Κατέληξαν ότι
είναι ο κρατικός φορέας που οργανώνει την παιδεία της χώρας. Στην ερώτησή μου
αν οι όροι «παιδεία» και «εκπαίδευση» ταυτίζονται απάντησαν αρνητικά και
διευκρίνισαν ότι η παιδεία είναι πολύ γενικότερη έννοια και αναφέρεται στη
γενικότερη μόρφωση και καλλιέργεια του ανθρώπου. Βρήκαν μάλιστα ότι η παιδεία έχει
στενή εννοιολογική συγγένεια με τον πολιτισμό.
Τα ερωτήματα, γιατί αυτά τα δύο υπουργεία ονομάζονται έτσι και ποιο ακριβώς είναι
το αντικείμενό τους, έμειναν μετέωρα…
Κάποτε ενας καθηγητής παπα-θεολόγος σε συζητηση για την ονομασια του προισταμενου μας υπουργειου διηρωτηθη μεγαλοφώνως:-Μα ειναι και Παιδειας; :))))
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπορώ να σου πω, Βασίλη, ότι και το β΄ μέρος της ονομασίας αυτού του υπουργείου πιάσαμε: το "θρησκευμάτων", εννοώ, και το πόσο ειλικρινής είναι ο πληθυντικός σ' αυτό το ουσιαστικό...
ΔιαγραφήΜετέωροι νιώθουν και οι σημερινοί έφηβοι ή μήπως αυτό θα έρθει μετά, όταν θα βγουν στον κόσμο ή στην αγορά εργασίας όπως συνηθίζεται να λέγεται;
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυζητήσεις όπως αυτή, σε κάποια παιδιά, μακάρι σε όλα, δεν ξεχνιούνται. Γι αυτό Υπατία μου να έχεις πάντα την δύναμη να τους φωτίζεις την ζωή.
Καλό σου βράδυ!!!
Margo, νιώθουν ήδη μετέωροι -οι συνειδητοποιημένοι, τουλάχιστον. Μόνο που δυστυχώς δεν είναι αρκετοί. Ελάχιστοι συμμετείχαν στη συζήτηση αυτή. Βλέπεις τα παιδιά της Γ΄ λυκείου τα απασχολεί περισσότερο να λύσουν τη σωρεία των ασκήσεων από τα φροντιστήρια και πολύ λιγότερο το τι μπορεί να συζητηθεί στην τάξη...
ΔιαγραφήΚάτι ακόμη.. επειδή μιλήσατε για καλλιέργεια του ανθρώπου. Αυτό ακριβώς είναι που μας λείπει ως κοινωνία. Αγωνιώ για το πώς θα μπορούσε αυτό να αλλάξει. Μόνο η παιδεία σκέπτομαι, αλλά πώς αφού φρόντισαν κάποιοι να την υποβαθμίσουν τόσο; Η ξεχωριστή δουλειά γίνεται μόνο από ξεχωριστούς εκπαιδευτικούς. Αρκεί αυτό;
ΑπάντησηΔιαγραφήΦιλιά πολλά!
Δεν αρκεί. Όχι. Όταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα περιφρονεί τόσο την παιδεία και τον πολιτισμό και στρέφει την προσοχή της αποκλειστικά στην -αμφίβολης εξάλλου αποτελεσματικότητας- κατάρτιση, είναι πολύ δύσκολο για τον εκπαιδευτικό να φωτίσει και άλλα μονοπάτια. Ειδικά, αν φαντάζουν ρομαντικά ή, τάχα μου, μοναχικά και δύσβατα!
ΔιαγραφήΑκολουθώντας την αποδομητική τεχνική του Μπρεχτ θα το ονόμαζα "υπουργείο παραγωγής μη σκεπτόμενων εργαζομένων"
Καλή μου, τα φιλάκια μου ξέχασα πάνω στη φούρκα μου!
ΔιαγραφήΑν είναι δυνατόν!
Δεν είμαι σίγουρος ότι η γλώσσα μπορεί να περιορίσει την σκέψη...
ΑπάντησηΔιαγραφήΤην έκφρασή της, ναι, αλλά μόνο αυτήν.
Επίσης δεν είμαι σίγουρος ότι σκεφτόμαστε με τις λέξεις. Αν ήταν έτσι δεν θα υπήρχαν πράγματα που σκεφτόμαστε αλλά δεν μπορούμε (ή έστω δυσκολευόμαστε) να εκφράσουμε.
**Margo, υποβαθμίστηκε η παιδεία επειδή έχει γίνει τόσο μαζική. Οντως, η ξεχωριστή δουλειά γίνεται μόνο από ξεχωριστούς δασκάλους. Πόσο πολλοί μπορεί να είναι αυτοί γιά να μπορεί η παιδεία να είναι τόσο μαζική, έως καθολική; Ε, δεν γίνεται...
Κωνσταντίνε, για να σε πείσω:
Διαγραφήα) Πόσες φορές στα μαθητικά μας χρόνια δεν είπαμε "διάβασα το μάθημα, κύριε, το έμαθα, αλλά δεν μπορώ να το πω"; Αυτό συμβαίνει όταν δεν προσπαθούμε να κατανοήσουμε το "μάθημα", να το μετατρέψουμε σε αφομοιωμένη γνώση, αλλά απλώς να το αποστηθίσουμε. Κι εδώ έχουμε μεγάλη ευθύνη οι εκπαιδευτικοί!
β) Στις αρχές του περασμένου αιώνα, όταν κάποιοι φωτισμένοι εκπαιδευτικοί (Γληνός, Γιαννίδης κ.λπ.) αγωνίζονταν για τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, ο Αλέξανδρος Δελμούζος, προσπαθώντας να καταδείξει τις καταστροφικές επιπτώσεις της καθαρεύουσας στα σχολεία, έκανε ένα πείραμα. Ζήτησε από τα παιδιά μιας τάξης να του λένε το πρώτο πράγμα που περνούσε από το μυαλό τους, όταν θα τους έλεγε κάποιες λέξεις, και χρονομετρούσε ταυτόχρονα το χρόνο αντίδρασής τους. Έδειξε λοιπόν ότι, όταν τους ανέφερε λέξεις της καθαρεύουσας, τα παιδιά απλώς μεταγλώττιζαν· ενώ, όταν τους ανέφερε λέξεις της δημοτικής, αυτά δημιουργούσαν συνειρμούς και η ανταπόκρισή τους ήταν πολύ πιο γρήγορη. Π.χ. άρτος-ψωμί, οίνος-κρασί, αλλά ψωμί-τυρί, κρασί-μεζές.
Βλέπεις, λοιπόν, ότι η περιορισμένη γλώσσα φρενάριζε και τη σκέψη και τη φαντασία!
Όσο για το θέμα της μαζικότητας, θα διαφωνήσω. Αν δεν έχουμε καλούς δασκάλους, πρέπει να τους φτιάξουμε! Δεν μπορούμε να στερήσουμε από κανένα παιδί την πρόσβαση στη γνώση και τον πολιτισμό με τη δικαιολογία ότι δεν έχουμε αρκετούς άξιους εκπαιδευτικούς! Στο κάτω-κάτω τα ξεχωριστά παιδιά έχουν λιγότερη ανάγκη τον ξεχωριστό δάσκαλο
Η λέξη "νερό" δεν ξεδιψά...
ΑπάντησηΔιαγραφήΚάθε φορά που γράφεις Υπατία μου, κάτι γλυκαίνει μέσα μου και αυτό δεν έχει να κάνει ούτε με τις λέξεις, ούτε με αυτά που γράφεις!
ΑΦιλάκια πολύ πολύ τρυφερά! :)))))))))))))
Μαγισσούλα μου, όντως η λέξη "νερό" δεν ξεδιψά, πώς όμως θα ξεδιψάσει ο διψασμένος αν δεν την πει; Κι αν σου ζητήσει "τάμαα", τι θα του προσφέρεις;
ΔιαγραφήΚαι όλη αυτή πάλη μου με τις λέξεις, όταν προσπαθώ να επικοινωνήσω, δεν είναι λοιπόν απαραίτητη;
ΑΦιλάκια γλυκά-γλυκά ;)
Σημαντικό και πάντα επίκαιρο θέμα, αν και (δυστυχώς) περνάει στα πολύ ψιλά γράμματα (και ίσως και αυτό να είναι μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την "εκμάθηση" και εμπέδωση της γλώσσας της εξουσίας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔυστυχώς ναι, θα έλεγα ότι έχεις δίκιο. Οι υπόγειοι διάδρομοι της γλώσσας και της σκέψης οπωσδήποτε συγκοινωνούν και αλληλοεπηρεάζονται. Αυτό που ίσως μας σώζει είναι η γνώση (η αληθινή γνώση) που μπορεί να καρπίσει στην αγάπη που υπάρχει αυτοφυής μέσα στον άνθρωπο για την ελευθερία. Από εκεί και πέρα ρόλο παίζει η οικογένεια, ο Δάσκαλος, αλλά κυρίως η αντίσταση του ίδιου του ανθρώπου.
Δεν είναι τυχαίο που τόσοι ποιητές και συγγραφείς (με την αποδοχή ότι οι αληθινά μεγάλοι από αυτούς είναι και αυτοί που κυρίως αγαπούν και την ελευθερία της γλώσσας) έχουν ασχοληθεί με το θέμα.
Κλείνοντας, αντιγράφω ένα δείγμα για την γλώσσα της εξουσίας:
«Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ
Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ»
(τα τρία συνθήματα του Κόμματος,
γραμμένα με κομψά γράμματα,
στην πυραμίδα του Υπουργείου Αλήθειας)
(Τζορτζ Οργουελ, «1984»)
υγ. μας λείπεις Υπατία μου, σε φιλώ!)
Πολύ σημαντικό το στοιχείο που προσέθεσες, Άστρια. Είναι έμφυτη η ανάγκη του ανθρώπου για την ελευθερία. Επειδή ακριβώς δυσκολεύονται, οι εξουσίες έχουν επινοήσει και συνεχίζουν να επινοούν τρόπους και μέσα για να καθυποτάξουν την ελευθερία πνεύματος των ανθρώπων.
ΔιαγραφήΤις πληροφορίες του προφίλ μου θα μπορούσα κάλλιστα να τις αντικαταστήσω με τη φράση του Δ. Σολωμού: Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα!
ΥΓ: Ki εσείς μου λείπετε πολύ!
Yπατία μας αγαπημένη
ΑπάντησηΔιαγραφήπρώτον χαίρομαι όποτε εμφανίζεσαι γιατί...υπηρετείς ωραίοτατα τους σκοπούς της παρέας δηλαδή του φιλοσοφείν με αγάπη και νηφαλιότητα .... ;-)
Δεύτερον χαίρομαι που υπάρχει ένα τέτοιο απόσπασμα στα βιβλία των παιδιών μας ,τροφή και έναυσμα για κριτική σκέψη .
Τρίτον χάρηκα τη λέξη υπουργός-υπηρέτης που διάλεξες για να ταρακουνήσεις λίγο τη σκέψη των παιδιών σου
Τέταρτον χάρηκα που τα παιδιά κατέληξαν στην συγγένεια της παιδείας με τον πολιτισμό
Πέμπτον χάρηκα που κάποια τυχερά παιδιά σε έχουν δασκάλα ,όπως είπε και η Μάργκω.....
Εντάξει δεν είναι και λίγες οι χαρές όσο κι αν δύσκολα μπορούν να αντισταθμήσουν την λύπη για το μετέωρο βήμα του "πολιτισμού"
Και ναι εγώ είμαι σίγουρη οτι η γλώσσα δηλαδή η έλλειψή της ή η διαστρέβλωσή της και η φτώχεια της μπορούν να περιορίσουν την σκέψη ,ίσως αυτό που εννοεί ο Κωνσταντίνος και η Άιναφετς είναι οτι δεν μπορεί εύκολα να περιορίσει το αίσθημα.....
μπορεί όμως να περιορίσει την συνειδητότητα και την επεξεργασία αυτού που νοιώθουμε ,αλλά και να γεννήσει αισθήματα.
Κάπως όπως το είπε η Άστρια νομίζω. (μαζί με το υγ !!!! )
Μεγάλη πολύ μεγάλη κουβέντα .Ίσως επανέλθω.
Την αγάπη μου σε όλη την παρέα !!!!!
υγ. Αν "ξέρω" τις λέξεις ηρεμία,γαλήνη και νηφαλιότητα είναι το ίδιο σαν να ξέρω μόνο την λέξη κουλαριστός ;;;;;;
1ον Χαίρομαι που χαίρεσαι :)
Διαγραφή2ον Υπάρχουν αρκετά ενδιαφέροντα κείμενα στα σχολικά εγχειρίδια, αλλά αυτό ακριβώς είναι και το μειονέκτημά τους: βρίσκονται σε σχολικά βιβλία :(
3ον Κρύβονται πολλά στο παρελθόν των λέξεων -όπως και των ανθρώπων άλλωστε ;)
4ον Ομολογώ ότι ήταν λίγα αυτά τα παιδιά. Αλλά έχω μάθει να είμαι ολιγαρκής και να μην παραιτούμαι -για την ώρα!
5ον Προσπερνώ επισημαίνοντας τη δική μου τύχη να έχω κάποια παιδιά...
Νιώθω να ζω σε μια εποχή που έλκει και έλκεται από το βάρος της ύλης και εγκαταλείπει το πνεύμα και την ψυχή να μετεωρίζονται. Ωστόσο αυτό δεν είναι και το χαρακτηριστικό τους; Τα φτερά τους!
Εύστοχη -όπως πάντα, άλλωστε- συμμάζεψε και συμπλήρωσε με καίριο τρόπο τη σκέψη μου. Ρίξε μια ματιά και στην απάντησή μου στον Κωνσταντίνο...
Η παρέα τη διατηρεί άσβεστη και σε αναμένει ;)
ΥΓ: Κάποια παιδιά -και μεγάλοι- θα σου απαντούσαν: Μα... τρεις λέξεις για το ίδιο πράμα; !!!
Πολύ ωραία ανάρτηση.Ομολογώ πως δεν γνωριζα πως minister σημαίνει υπηρέτης. Ουτε το γνωριζει κανείς, ουτε του πάει το μυαλο πια.
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπουργείο παιδείας. Έπισης κανεις δεν ξερει τι εξυπηρετεί και τις ουσιαστικές του αρμοδιότητες.
Καλημέρα φίλη μου.
Νομίζεις, Μανιάτισσα, ότι πολλοί Έλληνες γνωρίζουν την αρχική σημασία της λέξης "υπουργός";
ΔιαγραφήΧρειάζεται συνεχώς να "ξύνουμε" τις λέξεις και τα ονόματα και να πετάμε τα τσόφλια τους, για να φτάσουμε στον πυρήνα της σημασίας τους.
Έχεις και τη δική μου καλησπέρα!
Χρόνια Πολλά Υπατία μου!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕύχομαι αυτές οι μέρες, να σε ξεκούρασαν και να πέρασες όμορφα κοντά σ' αυτούς που αγαπάς!
ΑΦιλάκια με όλη μου την αγάπη! :)))
Το θέμα σου είναι ένα θέμα που πολύ συχνά ανοίγω σε συζητήσεις, κι έτσι κατέληξα κι εδώ, από μια τέτοια αναζήτηση!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν μπορούσαμε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε αυθόρμητα σημαίνουν τόσα, εκτός από τον ορισμό τους στο λεξικό!
Και, ναι, πιστεύω ότι χρειάζεται αποδόμηση και ύστερα αναπροσδιορισμός, ορισμός από την αρχή.
Πολύ την ευχαριστήθηκα αυτή την ανάρτηση!!!!!
Σε μια από τις πρόσφατες συνεντεύξεις του ο ΓΑΠ περιέγραφε το έργο του, πρώτο ανάφερε του Υπουργείο Παιδείας όπου σημείωσε σαν σημαντικό του κατόρθωμα τη λύση της απεργίας των εκπαιδευτικών όταν ανέλαβε το Υπουργείο !!!!αυτή ήταν η μοναδική συμβολή του έχοντας πάρει προίκα από το μπαμπά του ,όταν άρχισε ο σχεδιασμός για αλλαγές το εγκατέλειψε.Το κόμμα δεν το ενδιαφέρει η παιδεία αλλά ο έλεγχος του χώρου ώστε να προωθεί τα συμφέροντα των οπαδών του.
ΑπάντησηΔιαγραφή