Οι ταμπάκοι, οι πίθηκοι και το καινούργιο

Με τη φράση "Κάθε νεωτερισμός ήταν ξιπασμός" περιγράφει ο Δημήτρης Χατζής τη νοοτροπία των μελών της συντεχνίας των ταμπάκων (= βυρσοδεψών) στο διήγημά του "Ο Σιούλας ο ταμπάκος" από την περίφημη συλλογή του Το τέλος της μικρής μας πόλης. Στο διήγημα μάλιστα οι ταμπάκοι προγκάρουν άγρια αυτόν που τόλμησε να βγει παραέξω και να τους μεταφέρει όσα θαυμαστά γνώρισε εκεί.

Αντιγράφω από τη στήλη του Διον. Γουσέτη "Αχάριστος φωνή" της εφημερίδας ΑΥΓΗ κάποιου Σαββάτου:

"Η ΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ * Μία ομάδα επιστημόνων τοποθέτησε 5 πιθήκους σε ένα κλουβί και στη μέση έβαλε μία σκάλα με μερικές μπανάνες στην κορυφή. Κάθε φορά που ένας πίθηκος ανέβαινε στη σκάλα, οι επιστήμονες κατέβρεχαν τους υπόλοιπους πιθήκους με παγωμένο νερό. Μετά από λίγο, κάθε φορά που ένας πίθηκος ανέβαινε στη σκάλα, οι υπόλοιποι ορμούσαν και τον ξυλοκοπούσαν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, κανένας πίθηκος δεν ανέβαινε πια στη σκάλα παρά τον έντονο πειρασμό.

Τότε οι επιστήμονες αποφάσισαν να αντικαταστήσουν τον έναν από τους πιθήκους. Το πρώτο πράγμα που έκανε αυτός ο νέος πίθηκος ήταν να ανέβει στη σκάλα. Αμέσως οι υπόλοιποι τον ξυλοκόπησαν. Μετά από μερικά ξυλοκοπήματα, ο νεοφερμένος έμαθε να μην ανεβαίνει στη σκάλα παρότι δεν ήξερε γιατί. Στη συνέχεια αντικαταστάθηκε και 2ος πίθηκος και συνέβη το ίδιο, όπου ο πρώτος πίθηκος συμμετείχε στο ξυλοκόπημα του δεύτερου. Άλλαξε και τρίτος πίθηκος και συνέβη το ίδιο. Ήρθε και 4ος και το ξυλοκόπημα συνεχίστηκε και τέλος αντικαταστάθηκε και ο 5ος. Αυτό που είχε απομείνει, ήταν μια ομάδα πιθήκων που, παρότι δεν είχαν δεχτεί ποτέ παγωμένο νερό, συνέχισε να ξυλοκοπά όποιον πίθηκο επιχειρούσε να ανέβει στη σκάλα.

Το πείραμα δίνει μιαν απάντηση στο ερώτημα γιατί συνεχίζουμε να κάνουμε τα πράγματα με τον τρόπο που τα κάνουμε, αν και υπάρχει και άλλος τρόπος, πιθανόν καλύτερος. Αν, δηλαδή, μπορούσε κάποιος να ρωτήσει τους πιθήκους γιατί ξυλοκοπούσαν όποιον προσπαθούσε να ανέβει, είναι φανερό ότι θα ελάμβανε μια από τις εξής απαντήσεις:

`Δεν ξέρω, αλλά έτσι γίνονται τα πράγματα εδώ` ή `αυτή είναι η τάξη των πραγμάτων` ή `είναι η παράδοσή μας από πάππου προς πάππου` ή `έτσι τα βρήκαμε από τους γονιούς μας, δε θα μας τ' αλλάξεις εσύ τώρα` κ.λπ."

Κοιτάω γύρω μου. Στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την καθαριότητα των δημόσιων χώρων και το φυσικό περιβάλλον βλέπω ταμπάκικες αντιλήψεις, στα γρανάζια του δημόσιου μηχανισμού βλέπω γαντζωμένους πιθήκους να αιωρούνται μακριά από τις μπανάνες. Στις σχολικές αίθουσες κυριαρχούν οι ταμπάκοι, στα συνδικάτα βασιλεύουν οι πίθηκοι. Παντού ταμπάκοι και πίθηκοι! Σε μεγάλους αριθμούς.

Ξαναγυρνάω στο διήγημα του Δ. Χατζή. Εκεί οι ταμπάκοι κάποια στιγμή υποχρεώνονται υπό την πίεση της ίδιας της ζωής να ανοιχτούν σε νέους δρόμους και να υιοθετήσουν καινούργιες συμπεριφορές. Ήταν πλέον θέμα επιβίωσης γι' αυτούς.

Εμείς για πόσον καιρό ακόμη θα λειτουργούμε στις βασικές, τις ζωτικές μας επιλογές σαν τους πιθήκους του πειράματος;