Τα ανέκδοτα ως δείκτης

Τα ανέκδοτα, όποιο είδος χιούμορ και να τα διέπει (καυστικό, κρύο, πνευματώδες, λεκτικό, χοντροκομμένο, λεπτό, μαύρο κ.λπ), αποτελούν έναν ιδιάζοντα δείκτη μέτρησης μιας περιρρέουσας ατμόσφαιρας.

Μπορεί κανείς με αυτά να μετρήσει κατ’ αρχάς το βαθμό ευφυΐας του πομπού αλλά και των αποδεκτών τους. Μπορεί κανείς να διακρίνει τις κοινωνικές αντιλήψεις αυτού που τα αφηγείται και των ακροατών του. Από τα ανέκδοτα που λέγονται σε μια παρέα μπορεί κανείς να διακρίνει τον συνεκτικό της κρίκο όπως και το βάθος της οικειότητας που υπάρχει μεταξύ των μελών της. Μπορεί όμως από την άλλη μεριά και να καταγράψει την αδιόρατη αμηχανία μιας κοινωνικής ομήγυρης από τυχαία πρόσωπα, αφού πολλές φορές η αφήγηση ανεκδότων έρχεται να καλύψει ακριβώς την αδυναμία να βρεθούν άλλοι κοινοί τόποι συζήτησης. Όπως και να έχει, τα ανέκδοτα δηλώνουν την ανάγκη αλλά και τη διάθεση για την ευθυμία που εκτονώνει πιέσεις.

Τα περισσότερα ανέκδοτα επιτυγχάνουν το στόχο τους, την πρόκληση του αυθόρμητου γέλιου, μέσω της έκπληξης. Και το γέλιο γίνεται τόσο πιο πηγαίο όσο πιο δυνατή είναι η έκπληξη. Η έκπληξη, που αποτελεί την αποκορύφωση ενός ανεκδότου και το μέτρο της ποιότητάς του, στηρίζεται κυρίως στην ανατροπή του αναμενόμενου, του προβλέψιμου. Το χιούμορ, ως ανατρεπτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας, αποκτά έτσι ένα στοιχείο επαναστατικό. Είναι μια μορφή αντίδρασης σε ό,τι μας θλίβει, σε ό,τι μας θυμώνει, σε ό,τι μας περιορίζει. Είναι μια εύθυμη, θετική προβολή του ανθρώπινου φαντασιακού. Εδώ εντοπίζεται και η λυτρωτική του δύναμη.

Παλιότερα τα ανέκδοτα στις παρέες έδιναν και έπαιρναν. Ακόμη και σε δύσκολες συλλογικά περιόδους, όπως η μεταπολεμική ή η εποχή της χούντας, τα ανέκδοτα έπαιζαν τον εποικοδομητικό τους ρόλο. Οι άνθρωποι κρατούσαν με αυτά ζωντανές τις προσδοκίες και τα όνειρά τους, γιατί διέθεταν αξιακές αφετηρίες. Στην εποχή μας έχουν εκλείψει οι ηθικές σταθερές, έχουν θολώσει τα σημεία αναφοράς, τα οράματα για ένα καλύτερο αύριο γίνονται όλο και πιο φασματικά. Η πραγματικότητα σε όλους τους τομείς της καταπιέζει αφόρητα τον άνθρωπο. Τα ανέκδοτα λειτουργούν και πάλι ως δείκτης. Μόνο που τώρα καταδεικνύουν τα κοινωνικά και πολιτικά μας αδιέξοδα με την απουσία τους. Ποια ήταν η τελευταία φορά που ακούσαμε ένα καλό καινούργιο ανέκδοτο;

Δεν είναι ότι δεν έχουμε ανάγκη, και μάλιστα επιτακτική, να γελάσουμε. Κάθε άλλο. Το κουράγιο για αντίδραση και η ελπίδα της ανατροπής είναι που χάνονται. Η δύναμη να γελάσουμε, έστω και με τον εαυτό μας και την κατάντια μας όπως παλιά, ξεθύμανε. Αυτό είναι και το πιο ανησυχητικό.

Ένα ανέκδοτο, ρε παιδιά, γιατί χανόμαστε!