Πλασιέ της γνώσης

Ένα από τα δυσκολότερα πράγματα που υποχρεώνει η εποχή μας τους δασκάλους να κάνουν είναι να λειτουργήσουν σαν πλασιέ της γνώσης που προσπαθούν να μεταδώσουν. Σε καιρούς σαν τους δικούς μας, κυνικούς και ισοπεδωτικά ωφελιμιστικούς, καλούνται συνεχώς να πείθουν τα παιδιά για την αναγκαιότητα της προσφερόμενης γνώσης.

Ο δάσκαλος πρέπει να τα πείσει γιατί πρέπει να μάθουν τα διαφορετικά ι και ο και ε της ορθογραφίας μας και γιατί είναι απαραίτητος ο τονισμός. Ο μαθηματικός πρέπει να τους εξηγήσει πώς η γεωμετρία θα τους βοηθήσει ν’ αγοράσουν τη σωστή ποσότητα μπογιάς για να βάψουν το σπίτι τους ή το σωστό μέγεθος χαλιού για το δωμάτιό τους και πώς η άλγεβρα θα οξύνει τη λογιστική και αφαιρετική ικανότητα του μυαλού τους. Ο χημικός θα πρέπει να τους θυμίσει ότι το μαγείρεμα και η αφαίρεση των λεκέδων εφαρμογή της χημείας είναι. Ακόμα και ο φυσικός υποχρεώνεται να τους αναδείξει ότι οι πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούν ή θα έπρεπε να χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους, όπως και όλες οι μηχανές, από τα απλούστερα εργαλεία μέχρι τις πολυπλοκότερες συσκευές, είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης της επιστήμης του. Ο δε φιλόλογος, ο κακόμοιρος, μονίμως προσπαθεί ν’ αποκαλύψει στα μάτια των παιδιών τη δύναμη του σωστού χειρισμού του προφορικού και γραπτού λόγου, τη διαρκώς επίκαιρη σοφία της ιστορίας, τον άυλο πλούτο από τα ταξίδια στη λογοτεχνία.

Ο εκπαιδευτικός σήμερα πρέπει να κονταροχτυπηθεί με τον κυρίαρχο κανόνα της εποχής, που εξισώνει τα πάντα —αν δεν τα υποκαθιστά κιόλας— με την υλική/ανταλλακτική τους αξία. Η χειρότερη επίπτωση που επέφερε στον πολιτισμό μας η επικυριαρχία των νόμων της αγοράς σ’ όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ύπαρξης είναι ότι χάθηκε η αξία της γνώσης γενικά για τον εσωτερικό κόσμο του ίδιου του ανθρώπου, είτε ως ατόμου είτε ως συλλογικότητας. Υπονομεύτηκε και, τελικά, εξουδετερώθηκε η γοητεία της γνωστικής διαδικασίας καθεαυτήν. Πού είναι πλέον η έκπληξη; Πού είναι η βίωση της ικανοποίησης τη μαγική στιγμή που ένα βασανιστικό ερώτημα συναντά την απάντησή του; Πού είναι τα ερωτήματα, εδώ που τα λέμε; Πού είναι το όλο γλυκιά προσδοκία χτυποκάρδι του εξερευνητή, που βαδίζει ψηλαφητά και κοπιαστικά στον άγνωστο χώρο; Πού είναι η νικηφόρα αίσθηση της ανακάλυψης ενός νέου κόσμου;

Αυτό το διακρίνουμε μόνο ως νοσταλγική ανάμνηση στο κατάπληκτο βλέμμα των νηπίων, όταν αρχίζουν να παίρνουν τις πρώτες ζωτικές απαντήσεις τους, και στη βαθιά προσηλωμένη και γεμάτη περιέργεια «διάλυση» των παιχνιδιών από τα παιδικά χέρια.

Αλλά… Υπάρχουν και κάποιες ελάχιστες ευτυχείς στιγμές για όσους κοιτάζουν τα παιδιά στα μάτια. Κάποια στιγμή μέσα στη μουντή σχολική τάξη που κάποιο παιδικό βλέμμα αστράφτει, γιατί ανακάλυψε την απάντηση σε μια κρυφή του ερώτηση. Κάποια στιγμή που το εφηβικό βλέμμα αποκαλύπτει την κατανόηση επιτέλους μιας δύσκολης έννοιας. Κάποια στιγμή που το νεανικό βλέμμα ομολογεί τη συγκίνηση μιας ανακάλυψης.

Σπανίζουν αυτές οι στιγμές, ομολογουμένως. Είναι όμως τόσο έντονες και τόσο πολύτιμες για όποιον εκπαιδευτικό τις μοιραστεί σιωπηλά με την τάξη του, που τον κάνουν να ξαναμπαίνει στη σχολική αίθουσα πεισμένος ότι το έργο του δεν είναι σισύφειο.

Ρίξτε μια ματιά κι εδώ: Παιδικές ερωτήσεις, Πες μου, γιαγιά, Μάθημα λογοτεχνίας