Εκπαιδευτική άπνοια

Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν και βιώνουν την επαφή τους με τον σχολικό χώρο ως μία αυστηρά επιβεβλημένη διαδικασία με έντονα περιοριστικά, μέχρι και καταναγκαστικά, χαρακτηριστικά.

Δεν εννοώ βέβαια το εξωτερικό, τυπικό πλαίσιο που διαμορφώνει το σχολικό περιβάλλον. Με ενδιαφέρει περισσότερο εκείνος ο κώδικας συμπεριφοράς και λειτουργίας που επιβάλλει το εκπαιδευτικό μας σύστημα σε όλα τα μέλη αυτού του μικρού κοινωνικού υποσυνόλου. Είναι ένας κώδικας, αδιόρατος δυστυχώς σε αρκετούς, που εξοβελίζει την περιπέτεια της από κοινού αναζήτησης της γνώσης και της εφαρμογής της και την υποκαθιστά με ένα στεγνό, διαδικαστικό «πάρε-δώσε» πακέτων έτοιμων πληροφοριών. Οι «δότες» και οι «λήπτες» αυτής της διαδικασίας αφομοιώνουν σιγά-σιγά και ανεπαίσθητα τους κανόνες της, για να φτάσουν στο τέλος να εγκολπωθούν την «αναγκαιότητά» της, αναγνωρίζοντας τη «χρησιμότητά» της. Δεν αντιλαμβάνονται βεβαίως, όσο θα ’πρεπε τουλάχιστον, ότι είναι «αναγκαία και χρήσιμη» μόνο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου εξετασιοκρατικού μας συστήματος, και μάλιστα με το συγκεκριμένο είδος εξετάσεων. Έτσι, υποτάσσονται στον καταναγκασμό του σε βαθμό σχεδόν ψυχαναγκαστικό.

Η φυσική περιέργεια στομώνεται, η κοινωνική εμπειρία εξορίζεται, η ατομική δεξιότητα και κλίση παραγράφεται, η αισθητική ανάγκη περιφρονείται, η αναλυτική και η συνθετική ικανότητα αγνοείται ή και υπονομεύεται. Οπότε τα παιδιά, μπαίνοντας στο σχολικό κτήριο, αφήνουν τις περισσότερες φορές απέξω το μυαλό τους και σημαντικότατα κομμάτια της προσωπικότητάς τους, κάτι που ακυρώνει την ολόπλευρη ανάπτυξή τους, που (θα έπρεπε να) είναι ο στόχος της εκπαίδευσης.

Τις σκέψεις αυτές μου προκάλεσε κάποιο άρθρο για ένα παιδί στην Αφρική, που στα δεκατέσσερά του χρόνια υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το σχολείο, για να βοηθήσει οικονομικά την με άλλα 6 παιδιά οικογένειά του. Στο μαστιζόμενο από ξηρασία χωριό του όμως φρόντισε, δανειζόμενο βιβλία και βρίσκοντας υλικά από μάντρα, να προσφέρει ηλεκτρισμό, υδροδότηση και άρδευση αξιοποιώντας την ηλιακή και την αιολική ενέργεια. Η δράση του τράβηξε την προσοχή και τώρα συνεχίζει τις σπουδές του σε λύκειο του Γιοχάνεσμπουργκ, ενώ προσκαλείται σε συνέδρια σχετικά με την τεχνολογία. Έτσι η περίπτωσή του είχε, εντελώς απροσδόκητα, αίσιο τέλος.

Δέχομαι προφανώς ότι το παιδί αυτό εγκατέλειψε –προσωρινά, ευτυχώς– το σχολείο για λόγους «ανωτέρας» (βλέπε οικονομικής) βίας. Παρόλο που ο οικονομικός παράγοντας έχει σοβαρότατη συμμετοχή στα ποσοστά της σχολικής διαρροής και στην Ελλάδα, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι ο προσανατολισμός του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος έχει και αυτός το μερίδιό του. Αν όχι τόσο στη σχολική διαρροή, σίγουρα όμως στη σχολική αποτυχία. Πόσες φορές δεν βλέπουμε οι δάσκαλοι παιδιά με εξαιρετικές κλίσεις, που δεν τους δίνεται το περιθώριο να τις ξεδιπλώσουν μέσα στα σχολικά όρια, ή παιδιά με εξαιρετικά μυαλά, που είτε αυτοκαταπιέζονται να «αποστηθίσουν» είτε παραιτούνται εν τέλει από την προσπάθεια. Και το χειρότερο είναι ότι το σύστημα δεν αφήνει σ’ αυτά τα παιδιά ούτε καν το αίσθημα της αξιοπρέπειας του ανθρώπου που αρνείται να υποκύψει σε κάτι στρεβλό. Αντίθετα, τα στιγματίζει με την ετικέτα του αποτυχημένου.

Ποια είναι η προοπτική ενός ελληνόπουλου με τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά της περίπτωσης που αναφέρθηκε;

Ρίξτε μια ματιά κι εδώ: Παιδικές ερωτήσεις, Παιδεία: Γνώση vs Εξουσία, Περί τέχνης (2)