Περί τέχνης (2)

Συνεχίζω το χθεσινό σημείωμα, επειδή η συντομία του δεν μου επέτρεψε ν’ αναφέρω μερικές ακόμη σκέψεις μου σχετικά με την προσφορά και την πρόσληψη της τέχνης. Απαραίτητο είναι να διευκρινίσω εξαρχής ότι δεν μιλώ, προφανώς, από τη θέση του ειδήμονος. Δεν διαθέτω καν μια θεωρητική κατάρτιση, έστω και στοιχειώδη. Ως αφετηρία, επομένως, γι’ αυτό το σχόλιο λειτουργούν κάποιες περιστασιακές κατά καιρούς παρατηρήσεις και πηγή των απόψεων, που διστακτικά και με πάσα επιφύλαξη διατυπώνω, είναι μόνο προσωπικά βιώματα.
Έλεγα λοιπόν ότι ένα απλό έργο αποκτά την ιδιότητα του έργου τέχνης τη στιγμή που προκαλεί στον αποδέκτη του μια συγκίνηση –ας την ονομάσουμε αισθητική, χάριν ευκολίας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ψυχική και πνευματική αυτή συγκίνηση έχει μεταφυσική προέλευση. Είναι στοιχείο που ο άνθρωπος ανά τους αιώνες το έχει προσεγγίσει και μελετήσει με επιμονή φιλοσοφικά και επιστημονικά. Έχει δηλαδή ήδη αναδειχθεί ότι υπάρχουν κανόνες και χαρακτηριστικά που μπορούν να ορίσουν ένα καλλιτεχνικό έργο. Ωστόσο δεν είναι αυτή η πλευρά που με απασχολεί. Αφού δεν είναι εφικτό, ίσως ούτε και επιδιωκτέο, να εντρυφήσουν όλοι οι άνθρωποι σε θεωρητικές αισθητικές αναζητήσεις, πιο πολύ με ενδιαφέρει το πώς οι «αδαείς στην τέχνη» άνθρωποι μπορούν να την διακρίνουν, να την αναγνωρίσουν και να απολαύσουν την προσφορά της.
Είναι πολύ σπάνιες οι φορές στις οποίες κάποιο έργο τέχνης λειτουργεί ως τέτοιο με τρόπο τυχαίο και ακούσιο. Αντιθέτως, υπάρχουν προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες βιώνεται η καλλιτεχνική συγκίνηση. Πρωταρχική αλλά και βασική συνθήκη αποτελεί η δεκτικότητα που θέλω και μπορώ να επιδείξω μπροστά στο εκάστοτε έργο. Εννοώ ότι χρειάζεται να θέλω να δω, να θέλω ν’ ακούσω, να θέλω να παρατηρήσω, να θέλω να σκεφτώ για να διακρίνω το στοιχείο της τέχνης. Άρα, είναι αναγκαίο να ενεργοποιήσω τις αισθήσεις, αλλά και την ψυχή και το μυαλό μου για να έρθω σ' επαφή με την τέχνη. Παράλληλα, είναι απαραίτητο και να μπορώ να την προσεγγίσω. Ένα έργο τέχνης αποτελεί μήνυμα. Χρειάζομαι συνεπώς κάποια εργαλεία που θα με βοηθήσουν να το αποκωδικοποιήσω πρώτα και στη συνέχεια να το κρίνω. Τα εργαλεία αυτά τα αποκτώ σιγά-σιγά και γίνονται όλο και πιο αποτελεσματικά με τη συχνότερη επαφή μου με τις διάφορες μορφές τέχνης. Όσο πιο πολύ διαβάζω, τόσο επαρκέστερος αναγνώστης γίνομαι, όσο πιο πολύ θεώμαι, τόσο καλύτερος θεατής γίνομαι κ.ο.κ. Με άλλα λόγια καλλιεργώ την αισθητική μου παιδεία.
Έτσι φτάνω εκεί που ήθελα να καταλήξω. Δεν μπορούμε να διαμαρτυρόμαστε για το αισθητικό επίπεδο ενός λαού και την ελλιπή ή στρεβλή επαφή του με την τέχνη, αν δεν φροντίζουμε την ανάλογη παιδεία του. Δεν έχουν όλοι στη διάθεσή τους τις ευκαιρίες και τη δυνατότητα να προσεγγίσουν εντελώς μόνοι την τέχνη. Όλοι όμως διαθέτουν την ικανότητα να το κάνουν στις κατάλληλες συνθήκες. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να τις παράσχει. Όχι βέβαια με κάποια μαθήματα «καλλιτεχνικών» και «μουσικής» που συχνά ισοδυναμούν με «διδακτικές» ώρες περιφρονημένες και από τους εκπαιδευτικούς και από τα παιδιά. Η βιωματική μέθοδος είναι η πιο παραγωγική σε όλους τους τομείς της παιδείας, πολύ περισσότερο όμως στην αισθητική παιδεία.
Επαναλαμβάνω ότι αυτό που με προσελκύει κάθε φορά σε επικοινωνία με την τέχνη είναι η επίμονη προσδοκία μου να βιώσω ξανά την υψηλή συγκίνηση που αυτή προσφέρει. Αν ένα εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να προσφέρει στα παιδιά μερικές μόνο τέτοιες συγκινήσεις στη διάρκεια της φοίτησής τους, τότε έχει επιτύχει έναν σημαντικότατο στόχο.