Το πρόβλημα της ανεργίας, που στην εποχή μας χτυπά απειλητικά την πόρτα σε όλο και περισσότερα σπιτικά εργαζομένων, είναι πολυσυζητημένο και μπορεί να καταντάει τετριμμένο και κουραστικό ως ανάγνωσμα. Μόνο που να, είναι ανθρώπινο πρόβλημα και ως τέτοιο δεν μπορεί εύκολα να αγνοηθεί.
Η οικονομική κρίση της περιόδου που διανύουμε έφερε στην επικαιρότητα ξανά τη θεωρητική συζήτηση στο οικονομικό, άρα και κοινωνικό, σύστημα που ακολουθεί η υφήλιος. Οικονομολόγοι, πολιτικοί, ειδικοί αναλυτές και δημοσιογράφοι επισημαίνουν τα κενά, τις αδυναμίες, τις στρεβλώσεις του και προβάλλουν τις προτάσεις τους για την επίλυση των δυσλειτουργιών του. Δεν ανήκω σ’ αυτούς. Ανήκω στην τάξη των εργαζομένων και με αυτή μου την ιδιότητα προσεγγίζω το ζήτημα.
Μια πρώτη εντύπωση, που θα μπορούσα να καταγράψω από την προσπάθειά μου να παρακολουθήσω τους ειδικούς, είναι ότι από τις περισσότερες προτάσεις τους περί ανάκαμψης και ανάπτυξης απουσιάζει ο άνθρωπος ως η βασικότερη παράμετρος. Ακούω και διαβάζω για μεθόδους, τεχνικές, αριθμούς, δομές, πολιτικές, ποσοστά και στατιστικές για τη θεραπεία και τη βελτίωση του συστήματος, αλλά ελάχιστα έως καθόλου μαθαίνω για το πώς οι άνθρωποι θα επιβιώσουν μέσα σ’ αυτό το σύστημα, αφού η αντιμετώπιση της ανεργίας φαίνεται να μην προκρίνεται στις προτεραιότητες των μεγάλων εγκεφάλων. Μειώσεις μισθών και συντάξεων, όπως και επινοήσεις μορφών «ευέλικτης απασχόλησης» (προσοχή: όχι εργασίας), αλλά και περιορισμός προσωπικού (διάβαζε: απολύσεις). Θαρρείς και ένας μηχανισμός μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τα γρανάζια του, για να χρησιμοποιήσω όρους της βιομηχανικής εποχής, που στο όνομα της βασίλισσας παραγωγής αφαίρεσε ουσιαστικά στοιχεία από την υπόσταση του ανθρώπου. Ήταν η εποχή που το «σύστημα» θεοποιήθηκε και θεωρήθηκε πιο σημαντικό από τον ίδιο τον άνθρωπο, για την υπηρεσία του οποίου υποτίθεται ότι αναπτύχθηκε. Τι να το κάνω αν οι αριθμοί ευημερούν, αλλά δυστυχούν οι άνθρωποι;
Το ζήτημα της ανεργίας είναι πολύ σημαντικό για να υποβιβάζεται στην τελευταία θέση της ατζέντας. Πρώτο απ’ όλα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο άνθρωπος, που χωρίς τη θέλησή του απομακρύνεται από την εργασία, στερείται τη δυνατότητα βιοπορισμού του, κάτι που αποτελεί συνταγματικό του δικαίωμα.
Υπάρχει όμως και ένα θέμα πολύ πιο βαθιά ανθρώπινο. Η ανάγκη του ανθρώπου να παράγει έργο είναι συστατικό στοιχείο της ίδιας της ουσίας του. Δεν εργάζεται μόνο για την επιβίωσή του. Τα χέρια και το μυαλό του παράγουν έργο ακόμη κι όταν έχει λύσει το πρόβλημα του βιοπορισμού του, σχεδόν αυθόρμητα. Διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα έμβια όντα και ως προς αυτό: δεν αρκείται στην εύρεση και την κατανάλωση τροφής του, τον ύπνο και την αναπαραγωγή. Χρειάζεται να ενεργεί και πέρα από αυτόν το στενό κύκλο. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την εργασία ως παραγωγή έργου, γιατί έτσι βιώνει αληθινά τη ζωή του, έτσι αποδεικνύει ότι είναι ζωντανός: ως δημιουργός. Αρκεί να ρίξουμε ένα βλέμμα στο πώς μαραζώνουν οι απερχόμενοι από την ενεργό εργασιακή δράση, αν δεν έχουν κάποια άλλη δραστηριότητα στην οποία να μπορούν να διοχετεύσουν τη δημιουργικότητά τους.
Σε παρένθεση υποστηρίζω την άποψη ότι η παραγωγή έργου είναι εργασία και όχι δουλειά (εκ της δουλείας). Γι’ αυτό και είναι λίγες οι λέξεις που παρήχθησαν με αυτή τη σημασιολογική συνάφεια από την ετυμολογική ρίζα του "δουλεύω" (ακόμα και η «αναδουλειά» δεν είναι ακριβώς συνώνυμη της ανεργίας). Και ασφαλώς η εργασία δεν ταυτίζεται με την απασχόληση. Μπορούμε να απασχολήσουμε ένα παιδί που δεν μπορεί ή δεν ξέρει ακόμη πώς ν’ αξιοποιήσει ικανοποιητικά το χρόνο του. Δεν είναι δυνατόν όμως να «απασχολήσουμε» έναν εργαζόμενο! Ο όρος «ευέλικτη απασχόληση», που έγινε του συρμού στις μέρες μας, μάλλον αναδεικνύει την «ευελιξία» όσων εκμεταλλεύονται το έργο που παράγουν οι εργαζόμενοι.
Η οικονομική κρίση της περιόδου που διανύουμε έφερε στην επικαιρότητα ξανά τη θεωρητική συζήτηση στο οικονομικό, άρα και κοινωνικό, σύστημα που ακολουθεί η υφήλιος. Οικονομολόγοι, πολιτικοί, ειδικοί αναλυτές και δημοσιογράφοι επισημαίνουν τα κενά, τις αδυναμίες, τις στρεβλώσεις του και προβάλλουν τις προτάσεις τους για την επίλυση των δυσλειτουργιών του. Δεν ανήκω σ’ αυτούς. Ανήκω στην τάξη των εργαζομένων και με αυτή μου την ιδιότητα προσεγγίζω το ζήτημα.
Μια πρώτη εντύπωση, που θα μπορούσα να καταγράψω από την προσπάθειά μου να παρακολουθήσω τους ειδικούς, είναι ότι από τις περισσότερες προτάσεις τους περί ανάκαμψης και ανάπτυξης απουσιάζει ο άνθρωπος ως η βασικότερη παράμετρος. Ακούω και διαβάζω για μεθόδους, τεχνικές, αριθμούς, δομές, πολιτικές, ποσοστά και στατιστικές για τη θεραπεία και τη βελτίωση του συστήματος, αλλά ελάχιστα έως καθόλου μαθαίνω για το πώς οι άνθρωποι θα επιβιώσουν μέσα σ’ αυτό το σύστημα, αφού η αντιμετώπιση της ανεργίας φαίνεται να μην προκρίνεται στις προτεραιότητες των μεγάλων εγκεφάλων. Μειώσεις μισθών και συντάξεων, όπως και επινοήσεις μορφών «ευέλικτης απασχόλησης» (προσοχή: όχι εργασίας), αλλά και περιορισμός προσωπικού (διάβαζε: απολύσεις). Θαρρείς και ένας μηχανισμός μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τα γρανάζια του, για να χρησιμοποιήσω όρους της βιομηχανικής εποχής, που στο όνομα της βασίλισσας παραγωγής αφαίρεσε ουσιαστικά στοιχεία από την υπόσταση του ανθρώπου. Ήταν η εποχή που το «σύστημα» θεοποιήθηκε και θεωρήθηκε πιο σημαντικό από τον ίδιο τον άνθρωπο, για την υπηρεσία του οποίου υποτίθεται ότι αναπτύχθηκε. Τι να το κάνω αν οι αριθμοί ευημερούν, αλλά δυστυχούν οι άνθρωποι;
Το ζήτημα της ανεργίας είναι πολύ σημαντικό για να υποβιβάζεται στην τελευταία θέση της ατζέντας. Πρώτο απ’ όλα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο άνθρωπος, που χωρίς τη θέλησή του απομακρύνεται από την εργασία, στερείται τη δυνατότητα βιοπορισμού του, κάτι που αποτελεί συνταγματικό του δικαίωμα.
Υπάρχει όμως και ένα θέμα πολύ πιο βαθιά ανθρώπινο. Η ανάγκη του ανθρώπου να παράγει έργο είναι συστατικό στοιχείο της ίδιας της ουσίας του. Δεν εργάζεται μόνο για την επιβίωσή του. Τα χέρια και το μυαλό του παράγουν έργο ακόμη κι όταν έχει λύσει το πρόβλημα του βιοπορισμού του, σχεδόν αυθόρμητα. Διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα έμβια όντα και ως προς αυτό: δεν αρκείται στην εύρεση και την κατανάλωση τροφής του, τον ύπνο και την αναπαραγωγή. Χρειάζεται να ενεργεί και πέρα από αυτόν το στενό κύκλο. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την εργασία ως παραγωγή έργου, γιατί έτσι βιώνει αληθινά τη ζωή του, έτσι αποδεικνύει ότι είναι ζωντανός: ως δημιουργός. Αρκεί να ρίξουμε ένα βλέμμα στο πώς μαραζώνουν οι απερχόμενοι από την ενεργό εργασιακή δράση, αν δεν έχουν κάποια άλλη δραστηριότητα στην οποία να μπορούν να διοχετεύσουν τη δημιουργικότητά τους.
Σε παρένθεση υποστηρίζω την άποψη ότι η παραγωγή έργου είναι εργασία και όχι δουλειά (εκ της δουλείας). Γι’ αυτό και είναι λίγες οι λέξεις που παρήχθησαν με αυτή τη σημασιολογική συνάφεια από την ετυμολογική ρίζα του "δουλεύω" (ακόμα και η «αναδουλειά» δεν είναι ακριβώς συνώνυμη της ανεργίας). Και ασφαλώς η εργασία δεν ταυτίζεται με την απασχόληση. Μπορούμε να απασχολήσουμε ένα παιδί που δεν μπορεί ή δεν ξέρει ακόμη πώς ν’ αξιοποιήσει ικανοποιητικά το χρόνο του. Δεν είναι δυνατόν όμως να «απασχολήσουμε» έναν εργαζόμενο! Ο όρος «ευέλικτη απασχόληση», που έγινε του συρμού στις μέρες μας, μάλλον αναδεικνύει την «ευελιξία» όσων εκμεταλλεύονται το έργο που παράγουν οι εργαζόμενοι.
Επιπλέον η απώλεια της εργασίας επιφέρει καίρια ψυχολογικά τραύματα: η αδυναμία της αυτάρκειας και του αυτεξούσιου προκαλεί αίσθημα ανελευθερίας, η αδυναμία της προσφοράς και συνεισφοράς συνοδεύεται από απογοήτευση, αίσθημα αχρηστίας, χαμηλή έως και μηδενική αυτοεκτίμηση. Όλα αυτά οδηγούν στην περιθωριοποίηση, με τις όποιες συνέπειες έχει αυτή για το άτομο και την κοινωνία.
Μήπως λοιπόν στη συζήτηση για την οικονομική κρίση, εκτός από τους πολιτικούς, τους οικονομολόγους και τους δημοσιογράφους, θα πρέπει να λάβουν το λόγο και οι κοινωνιολόγοι και οι ψυχολόγοι; Μήπως, λέω…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου